Artsen zonder Grenzen droomt van een nieuwe, baanbrekende behandeling tegen multiresistente tuberculose (MDR-TB). Een nieuwe, minder giftige en kortere medicijnkuur die leidt tot een effectievere en menswaardigere behandeling. Toen nieuwe medicijnen op de markt kwamen was dit voor Artsen zonder Grenzen hét moment om multiresistente tuberculose aan te pakken. In 2013 ontving Artsen zonder Grenzen 6,8 miljoen euro uit het Droomfonds van de Postcode Loterij om een nieuwe medicijnkuur te ontwikkelen. Na een uitgebreid voorbereidend traject was het op 17 januari 2017 zover: de eerste patiënt slikte de eerste pil. Hiermee is de klinische studie naar deze nieuwe kuur officieel van start.

Achtergrond

Tuberculose (tbc) is één van de besmettelijkste en dodelijkste ziekten ter wereld. De ziekte verspreidt zich door de lucht en maakt nog steeds vele slachtoffers. Per jaar sterven 1,4 miljoen mensen aan de ziekte. Nieuwe vormen van tbc - zoals multiresistente tbc - die niet met de standaardmedicijnen kunnen worden behandeld, ontwikkelen zich in een verontrustend tempo. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie raakten in 2016 wereldwijd 490.000 mensen besmet met deze ziekte. 9,5 procent van alle mensen met MDR-TB lijdt aan de extreem-resistente variant XDR-TB. Zonder een goede diagnose worden patiënten met multiresistente tbc aangezien voor patiënten met reguliere tbc. Ze krijgen – zonder resultaat – de standaardbehandeling en blijven de resistente variant verspreiden.

Op dit moment bestaat de enige behandeling tegen multiresistente tbc uit medicijnkuren die zijn samengesteld uit oude medicijnen. Deze kuren duren twee jaar, met daarin acht maanden van pijnlijke injecties en meer dan twintig pillen per dag. De medicijnen hebben afschuwelijke bijwerkingen. Naast een allesoverheersende misselijkheid, overgeven en huiduitslag veroorzaken de medicijnen doofheid, nierfalen en psychosen. Het succespercentage is slechts vijftig tot zestig procent. Een minder mensonterende behandeling zorgt ervoor dat meer patiënten in staat zijn om de kuur te voltooien, waardoor de behandeling succesvoller is en er vervolgens minder nieuwe mensen besmet worden. Dat is precies wat Artsen zonder Grenzen wil bereiken.

Aanpak

Met de bijdrage uit het Droomfonds van de Postcode Loterij zet Artsen zonder Grenzen onder andere een wetenschappelijk testtraject op, waarbij nieuwe medicijnen worden gecombineerd met de beste bestaande medicatie om te komen tot een betere behandelmethode tegen multiresistente tbc. Hiervoor heeft Artsen zonder Grenzen een onderzoeksprotocol ontwikkeld en samenwerkingsafspraken gemaakt met een aantal belangrijke partners, waaronder de overheid van Oezbekistan. In Oezbekistan is alles gereedgemaakt om te kunnen starten met het nieuwe behandeltraject: het aannemen van nieuwe teamleden, training van medische staf, inrichting van een laboratorium, bestellen van medicijnen en werven van patiënten.

Daarnaast is Artsen zonder Grenzen een pleitbezorgingstraject gestart om ervoor te zorgen dat onder meer farmaceutische partijen en ministeries van Volksgezondheid het project ondersteunen. Deze partijen zijn van essentieel belang om de nieuwe succesvolle medicijnkuren in te voeren. In mei 2014 bood voormalig MDR-TB patiënte Phumeza Tisile ons het Drug Resistant TB Manifesto aan tijdens de jaarvergadering van de Wereldgezondheidsorganisatie. De meer dan 55.000 ondertekenaars van het manifest steunden onze stelling dat de huidige behandelwijze onacceptabel is, en deden een oproep aan regeringen, donoren, farmaceutische bedrijven en beleidsmakers om hier verandering in te brengen. Een film om meer bekendheid te geven aan het onderwerp (‘The Final Frontier’) is sinds oktober 2013 online te bekijken.  

Stand van zaken

Anno 2019 is deze baanbrekende klinische studie met de naam TB PRACTECAL* goed op gang. Het doel: een combinatiekuur vinden met een hogere genezingskans dan de huidige 50 procent en die zes maanden duurt in plaats van 24, die beter te verdragen is en minder ernstige bijwerkingen als doofheid heeft. Kortom: een effectieve, snelwerkende en veilige behandeling. Op 17 januari 2017 is in Oezbekistan de eerste patiënt in de studie opgenomen. In november 2017 heeft Artsen zonder Grenzen de eerste patiënt in Zuid-Afrika in de studie opgenomen en in januari 2018 de eerste patiënt in Wit-Rusland. Artsen zonder Grenzen streeft om in totaal 630 DR-TB-patiënten uit Oezbekistan, Wit-Rusland en Zuid-Afrika op te nemen. De eerste resultaten worden eind 2019 verwacht.

Twee nieuwe tbc-medicijnen, bedaquiline en pretomanide, worden gecombineerd met andere bestaande tbc-medicijnen, linezolid, clofazimine en moxifloxacine. Bij de eerste 240 patiënten worden drie verschillende combinaties getest, waarna de twee met het meeste succes verder worden getest. Effectiviteit en bijwerkingen worden nauwlettend gevolgd. De verwachting is dat het toepassen van de twee nieuwe medicijnen een radicaal verschil zal uitmaken voor de overlevingskans en kwaliteit van leven. De studie loopt tot en met 2022.

‘Artsen zonder Grenzen is een van de grootste, niet aan overheden gelieerde, organisaties die tbc behandelen. Wij kunnen niet langer aanzien dat ondanks de zeer zware behandeling, de genezingskans maar één op twee is. Deze studie vormt een mijlpaal en kan potentieel honderdduizenden levens redden,’ verklaart Bern-Thomas Nyang’wa, arts en tbc-specialist van Artsen zonder Grenzen die de studie leidt.

* Onderzoekspartners van Artsen zonder Grenzen zijn: de London School of Hygiene and Tropical Medicine (LSHTM), University College London (UCL), Drugs for Neglected Diseases initiative (DNDi), Swiss Tropical and Public Health Institute (Swiss TPH), World Health Organization’s Special Programme for research & Training in Tropical Diseases (TDR), Global Alliance for TB Drug Development, ministeries van Volksgezondheid van Oezbekistan en Wit-Rusland, THINK TB en HIV Investigative Network.